جیمز لندل
یکی از لطیفه‌های قدیمی رایج در محافل دیپلماتیک این است که ایران آخرین کشور دنیا است که همچنان عقیده دارد بریتانیا یکی از قدرت‌های بزرگ است.
برای همین وقتی اعلام شد که در پی کشته شدن قاسم سلیمانی راب مک‌کر، سفیر بریتانیا در ایران، به وزارت خارجه این کشور احضار شده است، کسی تعجب نکرد.
اصلا مهم نبود که این کار (کشتن قاسم سلیمانی) فقط و فقط به دستور دونالد ترامپ و با عاملیت نیروهای ایالات متحده انجام گرفته بود و بریتانیا نه در آن دخالتی داشت و نه از آن آگاه بود.
حتی اینکه دولت بریتانیا همه‌جوره تلاش کرده بود تا حمایت کلامی خاصی از این اقدام آمریکا نکند هم برای کسی در ایران مهم نبود. واقعیت این است که اعضای کابینه بریتانیا مشخصا موضعی همسان با متحدان اروپایی خود گرفته بودند و از همه طرف‌های درگیر، از جمله ایالات متحده، خواسته بودند که از اقداماتی که منجر به وخامت بیشتر اوضاع می‌شوند خودداری کنند.
ظاهرا آن مقام ایرانی که به آقای مک‌کر گفته بود که دولت متبوعش از سخنان “غیر قابل قبول” بوریس جانسون، نخست‌وزیر بریتانیا، دومنیک راب، وزیر خارجه این کشور، و بن والاس، وزیر دفاع، درباره قاسم سلیمانی ناراضی است به هیچ کدام از این چیزها توجه نکرده بود.
به گزارش خبرگزاری‌های ایرانی این مقام تاکید کرده بود که از نظر جمهوری اسلامی، موضع بریتانیا معادل همکاری با اعمال “تروریستی” ایالات متحده است و این کشور ممکن است به خاطر اتخاذ چنین موضعی شریک جرم محسوب شود.
با این حساب رویارویی اخیر با ایران هیچ کمکی به بهتر شدن روابط ایران و بریتانیا نکرده است، روابطی که پیش از این هم اصلا خوب نبود.
فراز و نشیب روابط ایران و بریتانیا
اگر از نقطه نظر ایرانی‌ها به مسائل نگاه کنیم، آن لطیفه‌ای که بالاتر نقل کردم بازتاب خشمی ماندگار است. از نظر آن‌ها بریتانیا کشوری پسااستعماری است که همچنان می‌خواهد در خاورمیانه دخالت کند.
ایرانی‌ها دخالت‌های بلندمدت بریتانیا در امورات کشورشان در طول قرن نوزدهم را فراموش نکرده‌اند؛ آن‌ها لندن را به خاطر مشارکت در کودتای ۲۸ مرداد مقصر می‌دانند؛ و بریتانیا را به عنوان “شیطان کوچک” در همان جهنمی می‌گنجانند که “شیطان بزرگ آمریکا” قرار دارد.
اخیرا اما روابط دو کشور شاهد بحران‌های متمادی بوده است. بریتانیا در پی انقلاب ۵۷ روابط خود را با ایران قطع کرد و در جریان جنگ طولانی‌مدت ایران و عراق عمدتا از عراق حمایت کرد.
در سال‌های نخست هزاره سوم شاهد بازداشت سربازان نیروی دریایی سلطنتی توسط ایرانی‌ها در خلیج فارس بودیم.
سفارت بریتانیا در تهران در سال ۲۰۱۱ به تسخیر درآمد و به آتش کشیده شد. سال گذشته سربازان بریتانیایی یک نفتکش ایرانی را به اتهام دور زدن تحریم‌های اتحادیه اروپا در نزدیکی جبل‌الطارق توقیف کردند. ایران هم در پاسخ یک نفتکش بریتانیایی را به مدت دو ماه توقیف کرد.
دلیل ادامه بازداشت نازنین زاغری در تهران همین گذشته پربرخورد است.
خانم زاغری که تابعیت دوگانه دارد بیش از سه سال است که به اتهام جاسوسی در بازداشت به سر می‌برد. او هیچ‌وقت این اتهامات را نپذیرفته است.
و حالا ریچارد، شوهر او، معتقد است که بحران اخیر وضعیت او را بدتر خواهد کرد.
اگر خانم زاغری همان‌طور که بریتانیا فکر می‌کند صرفا یک گروگان دیپلماتیک باشد، با این اوصاف ارزش بیشتری برای ایرانی‌ها پیدا کرده است.
البته ایران و بریتانیا همکاری واقعا خوبی بر سر رسیدن به توافق برجام و برداشته شدن تحریم‌های بین‌المللی داشتند. از زمان خروج ایالات متحده از این توافق در سال ۲۰۱۸، بریتانیا و دیگر طرف‌های اروپایی سعی کرده‌اند تا با دادن وعده‌های اقتصادی بیشتر ایران را در برجام نگه دارند.
این تلاش‌ها البته به جایی نرسیده است و ما شاهد خروج تدریجی ایران از برجام بوده‌ایم، مسیری که حالا به نظر می‌رسد به انتها رسیده است و ایران می‌گوید از این پس هیچ محدودیتی برای غنی‌سازی اورانیوم قائل نخواهد بود.
برجام شاید هنوز نمرده باشد، ولی به نظر می‌رسد جانش دارد در می‌رود.
بریتانیا سالیان سال است که می‌خواهد بین اروپا و ایالات متحده بر سر برخوردشان با ایران موازنه برقرار کند.
بوریس جانسون روز چهارشنبه به اعضای پارلمان گفت: “فکر می‌کنم به خوبی موفق شده‌ایم که موضع واحدی بین کشورهای اروپایی ایجاد کنیم و فاصله آن را با موضع دوستان آمریکایی کاهش دهیم و با ایرانی‌ها و عراقی‌ها کار کنیم تا شرایط آرامتری ایجاد شود.”
اما خیلی از تحلیلگران عقیده دارند که بریتانیا نفوذ چندانی در ایران ندارد.
بعید است کسی در ایران توجه خاصی به درخواست آرامشی که از طرف نخست‌وزیر مطرح شده است کرده باشد.
و حقیقت این است که ایران اگر بخواهد به اعمال تلافی‌جویانه خود ادامه دهد ممکن است به اهداف بریتانیایی نیز حمله کند.
بریتانیا چند ناو جنگی در خلیج فارس، ۴۰۰ سرباز و تعداد بیشتری غیرنظامی در عراق، و یک پایگاه دریایی در بحرین دارد.
همه این نیروها برای مقابله با حمله‌های بیشتر در “آماده‌باش کامل” قرار داده شده‌اند.
کشتن قاسم سلیمانی نه تنها باعث افزایش بی‌ثباتی در خاورمیانه شده است، بلکه روابط بریتانیا با ایران را هم دستخوش معضلی جدید کرده است.
bbc
