از بین نود و دو کشور ارسال کننده فیلم به کمیته اسکار، نه فیلم به مرحلۀ نیمه نهایی راه پیدا کرده‌اند و در نهایت در اوایل سال آینده میلادی پنج عنوان از آن‌ها به عنوان نامزدهای رسمی بهترین فیلم غیرانگلیسی زبان یا همان بهترین “فیلم خارجی” معرفی خواهند شد تا در مراسم اسکار در تاریخ چهارم مارس ۲۰۱۸ برنده نهایی اعلام شود.
فیلم‌های ارسالی از ایران “نفس” ساختۀ نرگس آبیار و افغانستان “نامهای به رییس‌جمهور” ساختۀ رویا سادات به مرحلۀ دوم راه پیدا نکردند. این نکته که هر دو فیلم منتخب سینمای این دو کشور ساخته کارگردانان زن هستند قابل توجه است، به خصوص اینکه تعداد فیلم‌های کارگردانان زن در بین ۹۲ فیلم ارسالی در نوع خودش در تاریخ اسکار کم‌نظیر بوده است.
حضور کارگردانان زن از کشورهای آمریکای جنوبی، آسیای میانه، خاورمیانه و خاوردور به طور مشخص پررنگ تر از همیشه است که از بینشان می‌توان به آنوکا ساویچاکورنپُنگ (تایلند)، کریستن تان (سنگاپور)، آن ماری جاسر (فلسطین)، آنا اوروشادزه (گرجستان) و لورکرسیا مارتل (آرژانتین) اشاره کرد.
امسال به جز نرگس آبیار، ساختۀ یک فیلم‌ساز زن ایرانی دیگر نیز به اسکار معرفی شده بود: “یه‌وا” ساختۀ کارگردان ایرانی ارمنی‌تبار، آناهید آباد، که از طرف کشور ارمنستان معرفی شد، اما به دور نهایی نرسید.
کشورهای هاییتی، هندوراس، لائوس، موزامبیک، سنگال و سوریه برای اولین بار در تاریخ اسکار فیلم ارسال کرده‌اند. منهای فیلم سنگالی، هیچ‌کدام از این آثار در فهرست نُه تایی نیمه‌نهایی وجود ندارند.
با نگاهی گذرا به فهرست ۹ فیلمه می‌توان وجه اشتراک آن‌ها را دریافت: تمام این آثار قبلاً در یکی از سه فستیوال فیلم مهم دنیا – کن/ونیز/ برلین – نمایش داده شده‌اند، انگار تقریباً هیچ فیلمی خارج از فیلم‌های نمایش داده شده در فستیوال‌های ردۀ الف شانس حضور در اسکار را ندارد.
از بین نه فیلم انتخابی، چهار فیلم از برلیناله می آیند، سه فیلم از کن و دو فیلم از ونیز.
در عین حال این آمار به ما می‌گوید که فستیوال‌ها هم روش بری از خطایی ندارند و در بسیاری از مواقع از پتانسیل فیلم‌های نمایش داده شده‌شان اطلاعی ندارند. مثلاً فیلم “زخم” در بخش جنبی برلیناله، یعنی پانوراما نمایش داده شد در حالی که در بخش مسابقه فیلم‌هایی بی‌نهایت ضعیف وجود داشتند.
فیلم‌ها:
“اهانت” (زیاد دویری، لبنان):
فیلم دربارۀ تنش و اختلاف قومی/مذهبی بین دو همسایه، یکی لبنانی مسیحی و یکی فلسطینی، در لبنان امروز است و این که چطور اختلافشان به مسأله‌ای ملی تبدیل می‌شود (عنوان اصلی فیلم هست: “پرونده شمارۀ ۲۳”). این فیلم کمتر شناخته شده‌ترین و کمتر مورد بحث قرارگرفته‌ترین فیلم فهرست نه تایی اسکار است.
“بی‌عشق” (آندری زویاگینتسف، روسیه):
برنده جایزۀ هیأت داوران فستیوال کن، این ساختۀ مشهورترین کارگردان روس این سال‌ها تصویری سرد و تاریک از جامعۀ بی‌ترحم و مادی‌گرای روسیه پس از سقوط کمونیسم می‌دهد. بعضی منتقدان به فقدان هرگونه نگاه مثبت با امیدبخشی در روایت زویاگینتسف انتقاد کرده‌اند، اما فیلم در رأی‌گیری سالانه مجلۀ “سایت اند ساوند” در رتبۀ هشتمین فیلم برگزیدۀ سال ۲۰۱۷ قرار گرفت.
“بی‌عشق” دربارۀ پسر نوجوان خانواده‌ای از طبقه متوسط در روسیه امروز است که بدون هیچ توضیح و دلیل روشنی گم می‌شود و باقی فیلم شرح جستجوی پدر و مادر او – که خودشان نیز در آستانۀ جدایی قرار دارند – برای یافتن فرزندشان است که هر چه بیشتر می‌گردنند، بیشتر به عمق رخت بستن مهر و تعامل انسانی در کشور زمستانی‌شان پی می‌برند.
“دربارۀ جسم و روح” (ایلدیکو این‌یادی، مجارستان):
برنده خرس طلایی این دوره از فستیوال فیلم برلین، در یک کشتارگاه محصولات دامی می‌گذرد و اثری خوانده شده که در آن “دو شخصیت اصلی به دلایل متفاوت به اندازه موجودات بی‌زبان کشتارگاه در ابراز احساساتشان و ارتباط با دیگران نا‌موفق‌اند؛ فیلم دربارۀ شکنندگی دو روح در احاطۀ دنیایی با ارزش‌های سطحی، خشونت و تظاهر.”
این تنها فیلمی در بین آثار نامزد شده است که توسط فیلمسازی زن و یکی از نامهای آشنا و قدیمی سینمای مجارستان ساخته شده است.
“در محو شدگی” (فاتح آکین، آلمان):
برنده جایزۀ بهترین بازیگر زن در فستیوال کن، ساختۀ تازه کارگردان ترک‌تبار آلمانی دربارۀ یک بمب‌گذاری در هامبورگ است که در طی آن دو عضو خانوادۀ یک زن آلمانی – شوهر کردتبار و فرزندش – کشته می‌شوند. پلیس سعی می‌کند این حادثه را به گذشته مرد کردتبار که سابقاً در کار توزیع مواد مخدر بوده مرتبط بداند، اما همسرش سرسختانه با این فرضیه مخالفت می‌کند و به حادثه به عنوان واقعه‌ای تروریستی نگاه می‌کند.
فیلم نقدهای منفی زیادی دریافت کرده و شانس کمی برای وارد شدن به فهرست نهایی پنج فیلمی دارد.
“زخم” (جان تِرِنگُو، آفریقای جنوبی):
احتمالاً تنها فیلم به زبان خوسایی که تا به حال به اسکار فرستاده شده است. این فیلم در منطقه‌ای دورافتاده در آفریقای جنوبی می‌گذرد و خط داستانی‌اش مرتبط است با آیینی بومی که به چشم بیننده‌ها احتمالاً بیش از حد دور از تمدن به نظر می‌رسد، اما در عین حال آن بخش‌هایی که به مفهوم مردانگی و هویت جنسی می‌پردازد می‌تواند بیننده‌ها را از هرجایی از دنیا با خود همراه کند.
“زنی فوق‌العاده” (سباستین لِلیو، شیلی):
این فیلم با مضمون تراجنس‌گرایانه‌اش در دوره‌ای که جایزه اسکار حکم ناسازگاری با رییس جمهور فعلی آمریکا، دونالد ترامپ، و انگشت گذاشتن روی مسائلی که دولت فعلی در رویکرد محافظه‌کارانه یا واپس‌گرایانه‌اش از آن‌ها دوری می‌جوید می‌تواند یکی از فیلم‌هایی باشد که به مرحلۀ نهایی راه پیدا کند، به خصوص این که فیلم نقدهای مثبت متعددی دریافت کرده و فیلم قبلی همین کارگردان (“گلوریا”) نیز اثر موفقی بوده است.
“مربع” (روبن اوستلوند، سوئد):
این فیلم حمله‌ای است به دنیای موزه‌ها، هنر مدرن و تجارت هنر که برنده نخل طلای کن امسال شد و احتمال حضورش در فهرست نهایی هم به خاطر این جایزه و هم به خاطر حضور بازیگر آمریکایی الیزابت ماس بیشتر می‌شود.
در روزنامه “گاردین”، پیتر بردشاو در نظری که هم می‌تواند انتقاد به فیلم باشد و هم ستایش آن، کارکرد این فیلم را “انداختن فکر تماشاگر” خوانده و فیلم را در رسیدن به این هدف – فارغ از این که اهمیت آن چقدر باشد – موفق دانسته است.
در مجلۀ “ورایتی” اُوِن گلیبرمن حس تعلیق دائمی جاری در فیلم را شبیه فیلمی از آلفرد هیچکاک می‌داند که دنیای آن با فیلم‌های استاد سوئدی، اینگمار برگمان، تلفیق شده باشد.
“فاکس ترات” (شاموئل مائوز، اسرائیل):
این برنده شیر نقره‌ای فستیوال ونیز، داستان پدر و مادری است که خبر کشته شدن فرزند سربازشان را می‌شنوند. فیلم آن‌ها را در طی چند ساعت بعد از شنیدن خبر دنبال می‌کند و در بخش دوم به شش ماه بعد از این حادثه می‌رود.
فیلم در خود اسرائیل با انتقاد تند میری رگف، وزیر فرهنگ آن کشور، روبرو شده که از اشاره فیلم به کشتن چهار جوان عرب توسط ارتش اسرائیل اعتراض کرده و ساخته شدن فیلم را “هم‌صدا شدن و همکاری با جریان‌های ضداسرائیلی” خوانده است.
“فلیسیته” (آلن گومس، سنگال):
فیلمی با بازی فراموش نشدنی ورو شاندا بیا مپوتو در نقش فلیسیته، زنی که هم در یک کافه آواز می‌خواند و وقتی فرزندش دچار سانحه می‌شود، برای جور کردن پول عمل جراحی او به هر دری می‌زند. فیلم در نیمه دوم و بعد از این که تلاش‌های فلیسیته تقریباً بی‌نتیجه می‌ماند، افت می‌کند، اما هم‌چنان به عنوان اثری گیرا شانس ورود به فهرست نهایی را دارد.
