در ماه‌های اخیر همزمان با بحران ارزی در ایران و کاهش شدید ارزش ریال، گزارش‌هایی با عنوان قاچاق دلار از افغانستان به ایران منتشر شد. همچنین در رسانه‌ها آمده است که بحران ارز در ایران باعث افزایش قیمت دلار در افغانستان شده است. اما با توجه به ارزش مشخص دلار در دو سوی مرز، چطور می‌شود دلار را قاچاق کرد؟
قاچاق یک کالا زمانی رخ می‌دهد که آن کالا در دو سوی مرز ارزشی ثابت داشته باشد. به عنوان نمونه قیمت بنزین در ایران ثابت است و در افغانستان هم قیمت هر لیتر بنزین مشخص و گرانتر از ایران است. خرید بنزین در ایران و فروش با قیمت بالاتر در افغانستان سود آور است و برای همین هم قاچاق سوخت به وجود می‌آید.
قاچاق دلار از افغانستان به ایران، در صورتی عملی است که بشود دلار را با قیمت پایین تر در افغانستان خرید و با قیمت بالاتر در ایران فروخت. آیا ممکن است چنین شرایطی به وجود بیاید؟
سود بی‌خطر
فرض کنید یک روز صبح، قیمت دلار در ایران بالا برود. طبق روال عادی باید قیمت افغانی (واحد پول افغانستان) هم بالا برود. اما اگر چنین نشود، شما می‌توانید با خرید افغانی و فروش آن در قبال دلار سودی بی‌خطر به دست بیاورد.
در اقتصاد به این پدیده، “آربیتراژ” گفته می‌شود.
البته این پدیده اصولا باید (در این مثال) با افزایش تقاضای افغانی و بالا رفتن قیمت آن از بین برود. اما با توجه به نقدی بودن نقل و انتقالات و افزایش مداوم قیمت دلار در ایران احتمال به وجود آمدن این شرایط افزایش پیدا می‌کند. البته به وجود آمدن چنین شرایطی موقت است و در این مثال به سرعت با افزایش تقاضای پول افغانستان در ایران از بین می‌رود.
در بازارهای مالی جهانی، با توجه به حجم بالا و سرعت معاملات و الکترونیکی بودن زیرساخت‌ها، فرض بر آن است که “آربیتراژ” وجود ندارد چون اگر هم به وجود بیاید در کسری از ثانیه از بین خواهد رفت. البته در مورد این تئوری اختلاف‌هایی وجود دارد.
خرید و فروش کالا
یکی دیگر از روش‌های سود بردن در شرایط بحران ارزی، خرید کالاهای اساسی و فروش آن در سوی دیگر مرز است. دلیل سودآور بودن این تجارت هم این است که معمولا بالا رفتن قیمت دلار، فورا در قیمت کالاهای اساسی ظاهر نمی‌شود. از طرفی دولت‌ها برای کاهش قیمت بعضی از کالاها به تولید کنندگان کمک ارزی می‌کنند تا قیمت‌ها را پایین نگه دارند.
یکی از نمونه‌های تاریخی چنین پدیده‌ای بعد از جنگ جهانی اول میان آلمان و فرانسه رخ داد. آلمان که دچار بحران اقتصادی بود و ارزش پولش از دست رفته بود، برای مرزنشینان فرانسه تبدیل به محلی ارزان برای خرید و خوشگذرانی شده بود.
در ایران هم با افزایش ناگهانی قیمت دلار، ساکنان آن سوی مرزها می‌توانند با مقدار ثابتی دلار، نسبت به مثلا پارسال، کالای بیشتری بخرند و به کشور خود برند. این شرایط در ابعاد بزرگتر برای تاجران به معنی سودهای هنگفت است.
در هفته‌های اخیر بعد از رخ دادن شرایط مشابهی در ایلام، گزارش‌هایی هم از افزایش صادرات کالا به افغانستان منتشر شد. البته سود جویی بازرگانان یا قاچاقچی‌ها، می‌تواند باعث شود که این ارزانی به مصرف کننده نرسد.
فروش دلار به عنوان کالا
گرانی دلار در ایران را می‌توان به افزایش تقاضای آن و نبود عرضه کافی ترجمه کرد. در این صورت تلاش برای پاسخ دادن به تقاضا با استفاده از دلارهای موجود در بازار افغانستان هم می‌تواند تبدیل به تجارتی پرسود شود.
فروش دلار با قیمت زیر بازار در ایران و خریدن جنس و بردن آن به افغانستان می‌تواند روشی برای سودجویی باشد. البته اگر کالاها به قیمت سابق به مشتری‌های آنسوی مرز فروخته شود.
روش‌های بالا، بعضی از شگردهایی است که در همه نقاط جهان میان همسایگانی که دچار بحران اقتصادی می‌شوند تکرار می‌شود. البته قاچاقچیان و تاجران محلی با توجه به شناختی که از بازار و شرایط تجارت دارند می‌توانند با ترکیب چند روش، راهی پیچیده تر و شاید پرسودتر برای استفاده از بحران ارزی پیدا کنند.
بدیهی است که چند نرخی بودن قیمت ارز در ایران، و سقوط مداوم ارزش ریال به صورت طبیعی فرصت‌هایی برای سودجویی ایجاد می‌کند.
خطر برای افغانستان
اگر کسی از افغانستان دلار به ایران بیاورد و با آن پول افغانستان، یا کالا بخرد و به کشورش ببرد، عرضه پول ملی افغانستان در بازار زیاد می‌شود و در صورتی که تقاضا هم به همان میزان بالا نرود، ارزش افغانی کم می‌شود. در ماه‌های اخیر ارزش پول افغانستان در برابر دلار کم شده که دستکم بخشی از آن می‌تواند نتیجه برهم خوردن همین توازن در بازار باشد.
این پدیده می‌تواند از دو جهت به اقتصاد افغانستان آسیب برساند. خروج دلار از کشور باعث افزایش تقاضا بالا رفتن قیمت می‌شود. در عین حال ورود کالاهای ارزان به داخل کشور مصرف را بالا می‌برد. نتیجه هر دو مورد می‌تواند افزایش تورم در افغانستان باشد.
bbc
