مورگان اورتگاس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا به بی‌بی‌سی فارسی گفته است کشورش قصد دارد پرونده پرتاب ماهواره نظامی سپاه پاسداران را به شورای امنیت ببرد.
خانم اورتگاس گفت که پرتاب این ماهواره از نظر ایالات متحده نقض قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد است و آمریکا از شورای امنیت خواهد خواست که درباره این پرتاب تحقیق کند و اطمینان حاصل کند که اقداماتی که کشورها در سرپیچی از قطعنامه‌های سازمان ملل انجام می‌دهند برای آنها عواقبی خواهد داشت.
قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل و تفسیر آن، این روزها مبنای اختلاف آمریکا و حتی کشورهای اروپایی با ایران است. آمریکا و حتی فرانسه، آلمان و بریتانیا توسعه برنامه موشکی ایران را مغایر این قطعنامه می‌دانند. ایران اما تفسیری کاملا متفاوت دارد. قطعنامه ۲۲۳۱ چیست؟ آیا برنامه موشکی ایران و استفاده از فناوری‌های مربوط به موشک‌های بالستیک نقض این قطعنامه به شمار می‌آید؟
این قطعنامه اکنون با خروج آمریکا از توافق هسته‌ای با ایران، ابعاد پیچیده‌تری هم به خود گرفته است.
شورای امنیت سازمان ملل متحد ۲۹ تیر ۱۳۹۴ (۲۰ژوئیه ۲۰۱۵)، با اکثریت قاطع (۱۵ رای مثبت از ۱۵ عضو) توافق جامع اتمی میان ایران و گروه ۱+۵ را تایید کرد. این قطعنامه، کشورهای عضو سازمان ملل متحد را به اجرای مفاد توافق جامع اتمی متعهد می‌کند. قطعنامه ۲۲۳۱ به لحاظ شکلی دارای ۱۲ بند مقدماتی، ۳۰ بند اجرایی و دو سند پیوست است. پیوست اول متن برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) است و پیوست دوم، بیانیه ای جداگانه.
مهمترین ویژگی قطعنامه ۲۲۳۱ چیست؟
برای اولین بار در تاریخ سازمان ملل، کشوری با گرفتن قطعنامه‌های متعدد و تحریم‌های شدید اقتصادی، نظامی، نفتی و موارد مرتبط با کالاهایی با کاربرد دوگانه ذیل فصل ۷ منشور ملل متحد، توانسته بدون حتی یک روز اجرای این قطعنامه‌ها – هر چند به طور مشروط – همه قطعنامه‌های قبلی را لغو و از ذیل فصل ۷ منشور خارج شود. در متن قطعنامه تصریح شده است که این یک تغییر بنیادین در رابطه ایران با شورای امنیت سازمان ملل است.
خروج از فصل ۷ منشور به چه معناست؟
فصل هفتم منشور ملل متحد به امنیت و صلح جهانی مربوط است. شورای امنیت سازمان ملل به عنوان رکن حفاظت از صلح و امنیت بین المللی، ۹ سال پیش با صدور اولین قطعنامه خود ذیل فصل هفتم، برنامه اتمی ایران را “تهدید علیه صلح و امنیت جهانی” خوانده بود و با تصویب ۶ قطعنامه پس از آن بر این وضعیت تاکید کرده بود. شورا حالا با خارج کردن موضوع ایران از ذیل فصل هفتم منشور ملل متحد، تحریم های پیشین خود را علیه ایران لغو کرد.
لغو تحریم‌های شورای امنیت از چه وقت آغاز شد؟
بنابر این قطعنامه، روزی که آژانس بین المللی انرژی اتمی تأیید می‌کرد ایران به اجرای توافق جامع اتمی یا به نام رسمی آن، برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)، متعهد است، تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران لغو می‌شد.
آیا امکان بازگشت تحریم‌ها وجود دارد؟
هرچند قطعنامه ٢٢٣١ که پس از دستیابی به برجام به تصویب شورا رسید، قطعنامه‌های قبلی را ملغی اعلام کرد اما راه را برای بازگشت هفت قطعنامه تحریمی پیشین شورای امنیت همچنان باز گذاشت.
در صورتی که پس از بررسی اختلافات طرفین در اجرای برجام و طی شدن همه مراحل حل اختلاف، نقض اجرای توافق از سوی ایران توسط کمیسیون محرز و به شورای امنیت گزارش شود، امکان بازگشت خودکار تحریم‌های پیشین سازمان ملل در یک فرایند ۶۰ روزه به خواست هر یک از اعضای دائم شورا وجود دارد.
اما در توافق هسته‌ای – برجام – فرآیند خاصی برای رسیدگی به شکایت طرف‌های توافق در مورد نقض مفاد آن توسط دیگر طرف‌ها پیش‌بینی شده است که با بررسی موضوع در کمیته کارشناسی آغاز می‌شود و به مراحل بعدی شامل رسیدگی توسط وزیران خارجه کشورهای عضو ادامه می‌یابد.
طبق قطعنامه ٢٢٣١ شورای امنیت سازمان ملل، که با استناد به برجام، تحریم‌های هسته‌ای مصوب شورا علیه ایران را لغو کرد، در صورتی که طرف شاکی از نتایج مراحل مختلف حل اختلاف رضایت نداشته باشد، می‌تواند شکایت خود را به شورای امنیت سازمان ملل ارسال کند.
در این مرحله ممکن است برخی از اعضا پیش‌نویس قطعنامه‌های شامل ادامه لغو قطعنامه‌های تحریم علیه ایران را برای بررسی و رای‌گیری در شورا مطرح کنند. از آنجا که پنج عضو برجام از اعضای دارای حق وتو در شورای امنیت هستند، مخالفت هریک از آنها با “ادامه لغو تحریم‌ها” به اجرایی شدن مجدد قطعنامه‌های قبلی شورا و بازگشت تحریم‌ها منجر می‌شود. در صورتی که پیش‌نویس چنین قطعنامه‌ای در شورا مطرح نشود، طبق قطعنامه ٢٢٣١، پس از مدت معینی، تحریم‌های قبلی سازمان ملل به طور خودکار به اجرا گذاشته می‌شود.
آیا پس از اجرایی شدن قطعنامه ٢٢٣١ بخشی از تحریم های شورای امنیت باقی ماند؟
بله. شورای امنیت تمامی تحریم‌های مالی، اقتصادی، نفتی خود را علیه ایران لغو کرد، اما برخی از محدودیت ها از جمله در مورد خرید و فروش تسلیحات متعارف و فروش موادی با کاربرد دوگانه نظامی را باقی گذاشت.
بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱، صادرات و واردات تسلیحات متعارف نیز تا پنج سال ممنوع شد. بنابر تصریح این قطعنامه، ایران از هر فعالیتی در زمینه موشک‌های بالیستیک با قابلیت حمل سلاح‌های اتمی تا هشت سال پس از روز قبول توافق، منع شد.
هرچند اگر آژانس بین المللی انرژی اتمی، قادر باشد زودتر از این موعد پنج ساله یا هشت ساله فوق، تایید کند که ایران هیچگونه فعالیت اعلام نشده اتمی نداشته، اجرای این محدودیت‌ها می‌تواند پایان گیرد.
علاوه بر این، برخی افرادی که نامشان در رابطه با حقوق بشر یا حمایت از تروریسم در فهرست‌های تحریمی آمریکا و اتحادیه اروپا ثبت شده بود، همچنان با محدودیت‌هایی مواجه بودند.
آیا صنایع موشکی ایران در قطعنامه ۲۲۳۱ تحریم شده بود؟
در قطعنامه ۲۲۳۱ و در بخشی که ذیل ماده ۷ منشور قرار دارد اشاره ای به صنایع متعارف نظامی ایران و موشک های بالستیک این کشور نشده بود. این قطعنامه در پیوست دوم صرفا از ایران “درخواست” کرده که هیچ فعالیتی در ارتباط با موشک های بالستیکی که “برای برخورداری از قابلیت حمل سلاح های هسته ای طراحی می شوند” صورت ندهد. ایران می گوید که چون بنا ندارد از سلاح های متعارفش برای حمل سلاح هسته ای استفاده کند، این بند از درخواست شورای امنیت عملا بلا موضوع است. اما آمریکا و کشورهای غربی عملا برنامه‌های ماهواره‌ای و موشکی ایران را نقض این قطعنامه می‌دانند.
با این حال، در پیوست ب- بیانیه مستقل این قطعنامه آمده: “از ایران خواسته می‌شود تا هیچ فعالیتی مرتبط با موشک‌های بالستیک طراحی‌شده با قابلیت حمل تسلیحات هسته‌ای صورت ندهد، از جمله شلیک هر گونه موشک با استفاده از چنین فناوری‌های مربوط به موشک‌های بالستیک، تا زمان ۸ سال پس از روز پذیرش برجام و یا تا زمانی که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گزارشی ارائه دهد که «جمع‌بندی مبسوط» را تأیید کند، بسته به اینکه کدام زودتر اتفاق افتد”.
در این پیوست فروش برخی مواد، اقلام یا تجهیزاتی با کاربرد دوگانه نظامی که با توسعه سامانه‌های شلیک سلاح‌های هسته‌ای پیوند بخورد نیز همچنان ممنوع است.
فرانسه، آلمان و بریتانیا، سه قدرت اروپایی که هنوز به توافق هسته‌ای با ایران پایبندند، در نامه‌ای به آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل ایران از دبیرکل سازمان ملل خواسته‌اند در گزارش بعدی خود به شورای امنیت اطلاع دهد که برنامه موشک‌های بالستیک ایران «مطابق» با قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت نیست.
در صورتی که ایران این درخواست را اجرا نکند، آیا توافق جامع را نقض کرده است؟
موضوع درخواست شورا از ایران در ارتباط با موشک های بالستیک در سند توافق جامع و در قطعنامه ۲۲۳۱ ذیل ماده ۴۱ گنجانده نشده و صرفا در بخش پیوست قطعنامه آمده و به لحاظ فنی یک درخواست غیرالزام آور است. بنابراین اجرا نکردن آن از سوی ایران نقض توافق جامع اتمی نیست و به دلیل اینکه جزو تعهدات ایجاد شده برای ایران از سوی شورای امنیت هم نیست، اجرا نکردن آن نقض فاحش قطعنامه محسوب نمی شود.
چه تعهداتی برای اعضای شورای امنیت ایجاد شد؟
این قطعنامه ۵ عضو دائم و بیش از ۱۹۰ کشور عضو سازمان ملل را به اجرای تعهداتی در برابر ایران ملزم کرده است. عمده الزاماتی که قطعنامه ۲۲۳۱ برای اعضای سازمان ملل از جمله اعضای دائم شورای امنیت در نظر گرفته اجرای مفاد توافق جامع اتمی است. این قطعنامه زمان بسته شدن قطعی پرونده ایران را هم پیش بینی کرده بود.
با تصویب قطعنامه ۲۲۳۱ آیا ایران از دستور کار شورای امنیت خارج شد؟
خیر. در جریان نظارت بر اجرای بخش های فنی توافق جامع اتمی که به آژانس بین المللی انرژی اتمی سپرده شده است، مدیرکل آژانس باید به طور دوره ای شورای امنیت را از اجرای توافق و پایبندی ایران به تعهداتش مطلع کند. در عین حال کمیسیونی زیر نظر شورای امنیت اجرای محدودیت های پیش بینی شده در ارتباط با خرید و فروش سلاح های متعارف و کالاهای دو منظوره را به مدت حداکثر ۸ سال ادامه می‌دهد. پرونده ایران تا سال ۲۰۲۵ یا هر زمان زودتری که آژانس تایید کند هیچگونه فعالیت اتمی اعلام نشده ای در ایران وجود ندارد، در دستور کار شورای امنیت باقی می ماند، اما بر اساس مفاد قطعنامه ۲۲۳۱، ایران از ذیل ماده ۴۱ منشور ملل که به موضوع “تهدید صلح و امنیت جهانی” اشاره دارد، خارج شده و پرونده ایران دیگر به شکل اضطراری در شورا مطرح نیست.
bbc
