عبدالاحد جوان پانزده ساله افغان برای رسیدن به مدینه فاضله‌اش و بیشتر از همه به خاطر رهایی یافتن از فضای نا امن و توام با فقر و بیکاری افغانستان …
با هزار جنجال پنج هزار افغانی (حدود صد دلار آمریکایی) از دوست و آشنایش قرض می‌کند و با کوله باری از آرزوها کمر را برای سفری طولانی می‌بندد.
سفری نه با هواپیما و موتر و قطار بلکه روزها پیاده روی در کوه و بیابان بدون نان و آب.
عبدالاحد بعدها که از ایران رد مرز شد و حالا در شهرک مرزی اسلام‌قلعه هرات در یک اردوگاه مهاجرین زندگی می‌کند به بی‌بی‌سی گفت: “ما چند نفر از بچه‌های قریه می‌خواستیم ایران برویم، همه یک طوری پول جمع کردیم و به یکی از کسانی که می‌شناختیم دادیم که ما را ایران ببرد.”
او از راه دشوار و ترسان و وحشتناک می‌گوید: “ما از نیمروز تا اصفهان ۲۰ روز پیاده راه کردیم، کوه و بیابان بود. در مورد رفیق هایم نمی دانم چه شدند، ولی دو نفر یکی ۱۴ ساله و یکی ۱۵ ساله که همراه ما بودند، مُردند و ما هم در صحرا چیزی نیافتیم و توانستیم فقط روی شان سنگ بگذاریم و به راه خود ادامه دادیم.”
این نوجوان پانزده ساله در پاسخ به این سوال که چرا سفری با این خطرات را قبول کرد گفت: “پدر و مادرم فوت کرده بودند، برادر و فامیلی هم که نداشتم پس چه کار می‌کردم؟ چاره دیگری نبود.”
نوجوان دیگری که در کودکی به ایران قاچاق شد و حالا در هرات زندگی می‌کند نیز می‌گوید که در افغانستان مشغول گوسفند چرانی بود و برای رهایی از شرایط دشوار زندگی تصمیم گرفت ایران برود.
می‌گوید صبح زود سوار ماشین شدند و دو ماشین پر از مهاجر بود که توسط یک قاچاقبر و دو رهنما کنترل می‌شد. ۲۱ روز هم پیاده روی کردند و “اگر کسی آهسته راه می‌رفت قاچاقبر و رهنماها لت و کوب می کردند، در مرز ایران هم سربازان ایرانی ما را زیاد اذیت کردند.”
این ها نمونه‌هایی از داستان‌های متعدد صدها کودک افغان است که قربانی قاچاق شده‌اند.
از تهدید تا آزار و اذیت و مرگ
در تازه ترین بررسی که از سوی موسسه‌ای موسوم به واحد تحقیق و ارزیابی افغانستان به کمک کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان و موسسه بین‌المللی برای توسعه و کمک مالی دفتر جمعیت، مهاجرت و پناهندگان وزارت امور خارجه آمریکا صورت گرفته نشان می‌دهد که قاچاق کودکان همه ساله رو به افزایش بوده است.
واحد تحقیق و ارزیابی افغانستان با انتشار گزارش ۴۵ صفحه‌ای که حاصل بیش از یک سال بررسی و یک سری از مصاحبه‌ها با قربانیان، خانواده‌ها، مردمان محل و بزرگان روستا و متنفذین است دریافته که نبود چشم اندازی روشن درباره آینده افغانستان، فقر و بیکاری سبب شده شمار زیادی از کودکان افغان بدون هیچ همراهی به سفرهای خطرناک خارجی تن دهند.
دفتر کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان در کابل از افزایش این آمار نگرانی کرده است. آمار این سازمان نشان می‌دهد که تنها در سال ۲۰۱۳ حدود چهار هزار کودک افغان (بیشتر پسران بین ۱۳ تا ۱۷ سال) در کشورهای اروپایی تقاضای پناهندگی کرده اند.
بررسی واحد تحقیق و ارزیابی افغانستان روی این محور که “چرا کودکان به تنهایی سفر می‌کنند؟” در بامیان و کابل در مرکز و در ولایت های ننگرهار و پکتیا در جنوب شرق صورت گرفته و نتیجه گرفته است که ولایت‌هایی با بیشترین شهروندان پشتون و هزاره بلندترین آمار مهاجرت کودکان را دارند.
بررسی‌های این نهاد یافته که کودکان در جریان سفر با “درجه‌هاى متفاوتى از خطرات، آزار و اذیت و نقض حقوق شان از سوى قاچاقبران و ماموران پلیس در کشور‌هاى مختلف و یا کشور‌هاى مقصد مواجه شده‌اند.”
راه‌های دیگر
اما با این حال ماجرای سفرهای غیرقانونی کودکان افغان به این چند مثال و نمونه و به این دو سه ولایت محدود نیست و عمدتا تنها از طریق ایران و پاکستان هم صورت نمی‌گیرد، بل که صدها کودک دیگر که به گونه‌های مختلف برای مقاصد مختلف قاچاق می‌شوند هنوز ثبت نشده باقی مانده‌اند.
من سال گذشته سفری به ترکیه داشتم و در یکی از شهرهای غربی ترکیه صدها نوجوان افغان در انتظار کشتی‌های بی ناخدا بودند که نوبت شان برست و برای رسیدن به اروپا (عمدتا یونان) و استرالیا دل را به دریا بزنند. بیشتر این نوجوانان در شرایط دشواری مشغول کارهای سنگین هستند و به طور گروهی زندگی می‌کنند.
یکی از این نوجوانان گفت که پول زیادی به یکی از شرکت‌های خدمات توریستی در کابل داد که ویزای ترکیه بگیرد و وقتی که وارد ترکیه شد مدارک خود را از بین برد و با وجود چند بار تلاش ناکام همچنان منتظر شانس بعدی به سر می‌برد.
برخی از قاچاقبران هم با ساخت گذرنامه‌های جعلی و تغییر نام و عکس افراد، از خانواده‌های کودکان و نوجوانانی که وضع اقتصادی خوبتری دارند، پول هنگفتی برای انتقال آنها به کشورهای اروپایی دریافت می‌کنند. کشورهایی مثل مالزی و هند هم راه‌های دیگر قاچاق کودکان و نوجوانان افغان‌ها است.
قاچاق سیستماتیک
پیش از این تحقیق و بررسی‌های زیادی در مورد قاچاق کودکان انجام شده و سازمان‌ها و نهادهای مستقل و غیرمستقل از وضعیت کودکان و پناهجویان غیرقانونی هشدار داده‌اند.
از جمله کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان که حدود یک ماه پیش نتایج بررسی های خود را منتشر کردکه به اساس آن تنها در ۹ ماه اول سال روان خورشیدی هشت هزار کودکی که به ایران قاچاق شده بودند دوباره به افغانستان منتقل شده‌آند.
کمیسیون حقوق بشر می‌گوید قاچاق کودکان به ایران “قاچاقی سیستماتیک و نگران کننده” است که نسبت به سال گذشته با ۱۰ درصد افزایش همراه بوده است. در بررسی کمیسیون حقوق بشر آمده بود که این کودکان توسط قاچاقبران حرفه‌ای فریب داده می‌شوند و برای مقاصد مختلف به ایران قاچاق می‌شوند.
بسیاری از کودکانی که مهاجرت‌های موفق داشته‌اند و پرونده‌های شان در کشورهای میزبان پذیرفته شده و منتظر دریافت شهروندی آن کشورها هستند، خوش شانس ترین کودکان مهاجر بوده‌اند. آنها پس از چند سالی که دیگر جوان می‌شوند شرایط بهتر زندگی پیدا می‌کنند و زمینه را برای انتقال خانواده‌های خود فراهم می‌کنند و یا با در آمدی که دارند به خانواده‌های خود در افغانستان نیز کمک می‌شوند.
اما این در مورد درصدی بسیار کم کودکان صدق می‌کند و بسیاری از قربانیان یا در آب‌ها غرق می‌شوند و یا هم از طرف کشورهای میزبان رد مرز و دوباره به کشورهای شان فرستاده می‌شوند و این روند همچنان دوران پیدا می‌کند.
برای همین است که واحد تحقیق و ارزیابی افغانستان به دولت توصیه می‌کند که در زمینه آگاهی دهی در مورد خطرات قاچاق انسان و مهاجرت برنامه‌های مختلفی را به اجرا بگذارد تا هم خانواده‌ها و هم قربانیان از ابعاد این سفرها آگاهی کامل داشته باشند.
این نهاد همچنین پیشنهاد می‌کند که زمینه اشتغال، تحصیل و زندگی مصئون برای افغان‌ها فراهم شود تا تن به این گونه مهاجرت ها تن ندهند و در دام قاچاقیان انسان نیافتند. به سازمان ملل متحد هم توصیه می‌کند که وقتی کودکان به کشورهایی که مقصد شان است می رسند د صورتی که و واجد شرایط باشند، باید مورد حمایت قرار گیرند و اصول پناهندگی در مورد آنها تطبیق شود.
